Begin deze maand was in de media te lezen dat op diverse treinstations camera’s in de reclamezuilen zitten. Alleen op Amsterdam Centraal blijkt het al om 35 “camerazuilen” te gaan. De camera’s registreren, naar verluid, hoe vaak en hoe lang treinreizigers naar de reclamezuilen kijken. Dit deed me meteen denken aan de film Minority Report uit 2002, met onder andere Tom Cruise en Colin Farrell.[1] Voor het bedrijf dat de reclamezuilen heeft geplaatst, Exterion, leveren de camerazuilen ongetwijfeld interessante gegevens op. Maar treinreizigers voelen zich bespied en zijn minder blij. De zuilen zijn dan ook onderwerp van gesprek. En niet alleen in Nederland. Ook in België staan de camerazuilen argeloze treinreizigers te bespieden. Kan dat allemaal zomaar?
Het gebruik van camera’s is in de afgelopen jaren toegenomen. Ze zijn kleiner, beter en goedkoper geworden. Vrijwel iedere telefoon heeft er één. En denk ook aan dashcams, drone’s en gopro. Het gebruik van camera’s, en in het bijzonder cameratoezicht, is echter niet vanzelfsprekend. Dit kan namelijk snel een (aanzienlijke) inbreuk maken op privacy. Mensen moeten zich in principe vrijelijk kunnen bewegen zonder bespied te worden, ‘the right to be left alone’ is de gedachte. Daarom is het gebruik van camera’s, in het bijzonder in een publieke omgeving zoals een treinstation, met de nodige waarborgen omkleed.
De Autoriteit Persoonsgegevens heeft specifiek voor cameratoezicht beleidsregels opgesteld. In deze beleidsregels wordt ook ingegaan op drones, dashcams en (andere) “slimme camera’s”. Voor de (andere) slimme camera’s maakt de Autoriteit Persoonsgegevens onderscheid tussen ‘camera’s met bewegingdetectie’, ‘camera’s met geluidsdetectie’, ‘camera’s met gezichtsherkenning’ en ‘camera’s met gedragsanalyse’. Ik maak daarbij op mijn beurt onderscheid tussen enerzijds slimme camera’s die “aanslaan” door middel van een sensor, en anderzijds slimme camera’s die niet zozeer (althans niet alleen) camerabeelden maken maar – net als bijvoorbeeld een sensor – bepaalde activiteiten registreren.
Zoals uit de beleidsregels naar voren komt, is geen sprake van verwerking van persoonsgegevens wanneer een slimme camera alleen maar bepaalde activiteiten registreert. Voorwaarde is dan (aldus) wel, dat die geregistreerde gegevens niet als persoonsgegevens oftewel als ‘tot personen herleidbare gegevens’ aangemerkt kunnen worden. In dat geval blijft de Wet bescherming persoonsgegevens buiten toepassing. Als wel sprake is van registratie van tot personen herleidbare gegevens, zal die registratie als verwerking van persoonsgegevens aangemerkt worden. Daarmee is dan nog niet per definitie gezegd dat die verwerking niet is toegestaan, maar wel dat die verwerking dient te voldoen aan de wettelijke waarborgen.
Terug naar de camerazuilen. Hoewel Exterion liever spreekt over een sensor, heeft het reclamebedrijf bevestigd dat technisch gezien sprake is van een camera. De beelden worden volgens Exterion niet opgeslagen, maar alleen gebruikt om te tellen. “Wat wordt er geteld?”, vraag ik me dan af. Volgens Exterion kunnen er meerdere treinreizigers tegelijk “gemeten” worden, kan gezien worden of de treinreiziger een man of een vrouw is en kan de leeftijd van de treinreiziger geschat worden. De camera’s worden volgens het reclamebedrijf niet gebruikt om emoties te meten of aan gezichtsherkenning te doen. Maar: “Die mogelijkheden onderzoeken de makers van de software nu”. Daaruit blijkt dat de camera’s nog meer kunnen.
Ik vraag me af of de camerazuilen geen camerabeelden maken en of niet op andere wijze persoonsgegevens worden verwerkt. Dat vraagt de Autoriteit Persoonsgegevens zich kennelijk ook af. De Autoriteit Persoonsgegevens heeft de kwestie namelijk in onderzoek. Zij heeft via de media al laten weten dat zodra er beelden worden opgeslagen, sprake is van verwerking van persoonsgegevens en dat de camera’s in dat geval niet (zonder meer) zijn toegestaan.
Als er camerabeelden worden gemaakt (en opgeslagen), en (anderszins) persoonsgegevens worden verwerkt, zal – zoals gezegd – de vraag beantwoord moeten worden of die verwerking aan de wettelijke waarborgen voldoet. Als dat het geval is, zal de verwerking van de persoonsgegevens zijn toegestaan. En als dat niet het geval is, niet.
Zoals uit de Wet bescherming persoonsgegevens blijkt, mogen persoonsgegevens kort en simpel gezegd alleen worden verwerkt wanneer sprake is van een gerechtvaardigde grondslag, wanneer sprake is van een gerechtvaardigd doel en wanneer niet meer persoonsgegevens worden verwerkt dan nodig is. Het is nog maar de vraag of de camerazuilen daaraan voldoen. Aangezien de treinreizigers naar het lijkt heimelijk in de gaten worden gehouden, en aangezien het doel van de camerazuilen een commercieel doel betreft, denk ik dat dat niet het geval is en dat de reclamezuilen niet zijn toegestaan.
Het bedrijf dat de camerazuilen op de Belgische stations heeft geplaatst, JCDecaux, heeft laten weten dat zij deze zuilen van de stations zal verwijderen. Volgens mij voelt JCDecaux nattigheid. En het zal niet zijn van de natte herfstbladeren op het spoor. Het kan zijn dat de wetgeving in België anders en strenger is dan in Nederland, wat tot de invoering van de Algemene Verordening Gegevensbescherming op 25 mei 2018 mogelijk is. Dat vraag ik me echter af. Het kan ook zijn dat JCDecaux andere reclamezuilen heeft geplaatst dan Exterion. Reclamezuilen die andere gegevens op een andere manier verzamelen. Maar het kan ook zijn dat het dezelfde reclamezuilen zijn, en dat de Autoriteit Persoonsgegevens met de conclusie komt dat Exterion iets doet wat niet mag. Ik wacht dat met veel nieuwsgierigheid af.
Tim Bodewes
Wilt u meer weten over cameratoezicht? Persoonsgegevens? Of de Algemene Verordening Gegevensbescherming? De advocaten van de ICT|IE-branche helpen u graag verder!
[1] Voor degene die de film niet of te lang geleden heeft gezien: In de film loopt Tom Cruise met een nieuw paar Chinese ogen door een winkelcentrum. De reclamezuilen scannen de ogen van Tom Cruise in een kledingwinkel, en spreken hem vervolgens met “Mr. Yakamoto” aan. Toen ik de film zag, klonk het als toekomstmuziek. Maar de toekomst is kennelijk soms dichterbij dan ik denk.
