Einde aan de verplichte zienswijze in het milieurecht
Onlangs schreef ik een blog over een belangrijk arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie over de toegang tot de bestuursrechter, het Varkens in Nood-arrest (ECLI:EU:CL2021:7). Het was toen nog niet duidelijk welke gevolgen dit arrest precies zou hebben. Gisteren heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State een eerste van een reeks uitspraken gedaan waarin zij daarop in gaat.
Verplichte zienswijze…
In het omgevingsrecht is het verplicht om, voordat je in beroep kunt bij de rechter, een zienswijze in te dienen. In beroep kun je ook alleen nog maar opkomen tegen dezelfde onderdelen van het besluit waar je ook in je zienswijze tegen hebt geageerd (de zogeheten onderdelentrechter). Dat bepaalt artikel 6:13 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb).
…maar nu niet meer
In het Varkens in Nood-arrest oordeelde het Hof dat artikel 6:13 van de Awb in strijd is met het Verdrag van Aarhus. In dat verdrag staan regels over de toegang tot de rechter in milieuzaken.
De Afdeling neemt in de uitspraak (ECLI:NL:RVS:2021:786) dat oordeel over, en pakt meteen door. In het arrest van het Hof bleef nog enigszins in het midden of het arrest alleen van toepassing zou zijn op belangenorganisaties (‘non-gouvernementele organisaties’, in de woorden van het Hof), of dat dit voor iedereen zou moeten gelden. De Afdeling is hier duidelijk over. Uit de bewoordingen van het arrest van het Hof leidt de Afdeling in overweging 4.4. af dat het arrest voor iedereen geldt die tot ‘het betrokken publiek’ hoort. Dat betekent dat artikel 6:13 van de Awb dus in strijd is met het Verdrag van Aarhus, zowel de eis van de verplichte zienswijze als de onderdelentrechter.
Tussenoplossing
De Afdeling concludeert dat de wet op dit punt zal moeten worden gewijzigd en komt met een oplossing voor de tussentijd. Omdat het volgens de Afdeling niet altijd meteen duidelijk is of een besluit onder het Verdrag van Aarhus valt, en soms een ingewikkelde beoordeling nodig zal zijn, kiest de Afdeling ervoor om in deze uitspraak voor een groot aantal besluiten duidelijkheid te geven. In alle zaken waarin in een omgevingsrechtelijke zaak de uitgebreide openbare voorbereidingsprocedure wordt toegepast, kan artikel 6:13 van de Awb niet aan de belanghebbende worden tegengeworpen. De Afdeling komt meteen met een lijst van zaken die omgevingsrechtelijk zijn. Het gaat dan onder andere om zaken op het gebied van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, de Wet milieubeheer en de Wet ruimtelijke ordening.
Gevolgen
Door de uitspraak van de Afdeling geldt vanaf nu in omgevingsrechtelijk zaken waarbij de uitgebreide openbare voorbereidingsprocedure van toepassing is niet meer de eis dat verplicht een zienswijze moet worden gediend. Ook geldt niet meer de eis dat in beroep alleen tegen dezelfde onderdelen als in de zienswijze kan worden opgekomen. Voor de praktijk kan dit grote gevolgen hebben. Als er geen zienswijzen zijn ingediend, kan een bestuursorgaan er niet zonder meer van uitgaan dat het besluit bij de rechter in stand zal blijven. Belanghebbenden kunnen op hun beurt strategisch procederen door geen of een beperkte zienswijze in te dienen en pas in beroep alle kaarten op tafel te gooien.
Meer uitspraken volgen
De Afdeling heeft in het nieuwsbericht bij de uitspraak aangekondigd dat er op korte termijn meer uitspraken zullen volgen over het Varkens in Nood-arrest. Daarin zal worden ingegaan op de andere aspecten van de toegang tot de rechter die in het arrest aan de orde zijn gekomen. Het is dus nog afwachten in hoeverre ook op die andere onderdelen de Afdeling het arrest van het Hof overneemt.
