Op 17 maart heeft Nederland gestemd, de kiezer heeft gesproken. Voor de melkveehouderij is de uitslag bepaald geen goed nieuws, want er is massaal gestemd op partijen die een krimp – of zelfs halvering – van de veestapel in hun programma hebben staan, omdat ze de melkveehouderij als grote boosdoener van de stikstofcrisis zien. Andere politieke partijen vinden daarentegen dat deze crisis met technische oplossingen moet worden bestreden. De discussie hierover tijdens de kabinetsformatie kan worden samengevat onder de noemer “innoveren of halveren”.
De vraag rijst of een gedwongen krimp van de veestapel zomaar kan. Komt dat niet heel dicht in de buurt van een onteigening?
Laat ik vooropstellen dat de melkveestapel nu ook al krimpt, omdat bij iedere transactie van fosfaatrechten 20% wordt gekort. Dit zou je de kaasschaafmethode kunnen noemen. Maar die korting vindt haar grondslag in het fosfaatdossier en ik zou menen dat je dat dossier niet mag gebruiken om stikstofproblemen op te lossen. Dat is gebruikmaken van een bevoegdheid voor een ander doel dan waarvoor de bevoegdheid is bedoeld.
Een gedwongen krimp van een veestapel is niet nieuw. Het meest extreme voorbeeld is de in 2013 ingevoerde Wet verbod pelsdierenhouderij. Kort gezegd hield die wet in dat het per 1 januari 2024 was verboden om pelsdieren voor de bontproductie te houden. De nertsenhouders en hun branchevereniging vonden dat deze wet buiten werking moest worden gesteld, omdat er sprake was van een onrechtmatige ontneming van eigendom. Zij deden een beroep op artikel 1 eerste Protocol EVRM. De rechtbank gaf de nertsenhouders gelijk, maar het gerechtshof en de Hoge Raad vonden dat de wet wel door de beugel kon. Zij vonden dat er een overgangsperiode was van maar liefst 11 jaar en dat de nertsenhouders gedurende deze periode hun investeringen konden terugverdienen. Verder kregen ze bepaalde fiscale voordelen. Er is ook uitvoerig gediscussieerd over de gebouwen, maar het hof stelde vast dat die gebouwen ook als je er geen nertsen meer in mocht houden hun waarde behielden. Al met al was het eindoordeel dat de Wet verbod pelsdierenhouderij neerkwam op regulering van eigendom en geen ontneming van eigendom.
Laten we er eens veronderstellenderwijs van uitgaan dat het nieuwe kabinet met een compromis komt en gaat bepalen dat de melkveestapel met 25% moet worden ingekrompen en dat dit gaat gebeuren in de vorm van een generieke korting, zonder schadevergoeding. Zou dat juridisch houdbaar zijn? Ik zet enkele gezichtspunten op een rij.
Ik vraag me in de eerste plaats af of je alle melkveehouders wel over één kam mag scheren, al was het alleen maar omdat sommige bedrijven een hoge ammoniakdepositie op voor verzuring gevoelige gebieden veroorzaken en andere – denk aan de provincie Groningen – volstrekt niet. Er mag je bedrijven die recent hebben geïnvesteerd in stallen en/of land ( en dat zullen vooral jonge boeren en boeren met een bedrijfsopvolger zijn) wel gelijk behandelen als een veehouder die rustig afbouwt in het zicht van zijn pensioen, zeker indien bedacht wordt dat veel investeerders er bij de toewijzing van de fosfaatrechten al bekaaid zijn afgekomen? Er staan al genoeg stallen deels leeg. Ik wil er maar mee zeggen dat een krimp bij de ene veehouder veel harder aankomt dan bij de andere.
En verder gaat iedere vergelijking met de nertsenhouders mank. Er is bij mijn weten niemand die de melkveesector als zodanig als maatschappelijk ongewenst ziet. En een afbouw van de veestapel met een lange overgangstermijn ligt politiek gezien niet erg voor de hand. Waar je van een lege voormalige nertsenstal kunt zeggen dat je er altijd nog caravans in kunt stallen, lijken er voor halflege ligboxenstallen geen alternatieve gebruiksmogelijkheden te zijn. Dat riekt minst genomen naar onteigening, omdat uit Europese jurisprudentie blijkt dat je moet kijken naar het werkelijke effect van de maatregel bij de beoordeling van de vraag of er sprake is van een de facto onteigening.
Maar het belangrijkste verschil is wel dat als je wilt krimpen met het oog op de stikstofuitstoot, je er dan niet aan voorbij kunt gaan dat die stikstofuitstoot bij de meeste veehouders is vergund in hun Nb-vergunning. Dan is krimp niets meer en niets minder dan het intrekken van vergunde rechten, en dat kan niet zonder een integrale schadevergoeding. Het agrarisch recht zal ook in de komende kabinetsperiode volop in de belangstelling blijven staan!
Piet Stehouwer
